Scytowie
Scytowie to koczownicze ludy irańskie wywodzące się z obszarów pomiędzy Ałtajem a dolną Wołgą, zamieszkujące od VIII w. p.n.e. północne okolice Morza Czarnego. Byli spokrewnieni z Sarmatami. Po raz pierwszy w zapiskach historycznych pojawiają się w VII w.p.n.e, kiedy to jako sojusznicy Asyryjczyków walczyli przeciwko Medom. Na rozwój kultury scytyjskiej wpływ miały kontakty z ludami Bliskiego Wschodu i koloniami greckimi na Krymie. Na przełomie VII i VI w.p.n.e Scytowie najeżdżali ludy kultury łużyckiej żyjące między Odrą i Wisłą.
Dariusz na czele 300-tysięcznej armii zaatakował Scytów w 513 roku p.n.e, ale ci zastosowali taktykę spalonej ziemi. Dariusz dotarł do ich stolicy ewakuowanej i opusztoszałej. Nie stoczył żadnej decydującej walki i ze zdziesiątkowaną armią powrócił do Persji. Herodot wywodzi pochodzenie Scytów z Gherrhos (czerwonych bagien), które lokuje u źródeł Dniepru. w IV.53:
Tak daleko w ląd jak jak okolica znana Gherrhos, odległa 40 dni drogi od morza, rzeką której nurt jest znany, a kierunek z północy na południe, ale powyzej nikt nie mapował, tak że nie można powiedzieć przez jakie kraje płynie. Wchodzi w terytorium Mężów Scytyjskich, wcześniej płynąc pewien czas przez pustynię...To jest jedyna rzeka poza Nilem której źródła są nieznane.
Po inwazji Sarmatów w IV w. p.n.e. opuścili stepy nadczarnomorskie i przenieśli się nad Dniestr i dolny Dunaj, gdzie rozproszyli się wśród miejscowej ludności (m.in. Traków). Resztki Scytów założyły własne państwo ze stolicą w Neapolu Scytyjskim na Chersonezie Taurydzkim (Krymie). Zostały ostatecznie pokonane w II w. p.n.e. przez wojska Farnacesa I, króla Pontu, a niedługo później ponownie ostatecznie pokonane przez wojska rzymskie w czasie wojen z Mitrydatesem VI Eupatorem i Farnacesem II. Resztki Scytów przetrwały na Krymie do inwazji Hunów w IV w.n.e..
Stolica Scytów, Gelonus, wspominana przez Herodota u nieznanych źródeł Dniepru, została odnaleziona przez archeologów w 2002 roku jako spalone fortyfikacje o powierzchni 40 km². Według współczesnych badań archeologicznych miastem tym jest Belsk w obwodzie połtawskim położony na zachodnim brzegu rzeki Worskla. Do dziś widać tam ciągnące się kilometrami pozostałości obwarowań.
Sztuka scytyjska
Sztuka scytyjska - rozwijała się na terenach zamieszkałych przez koczownicze plemiona Scytów w okresie od VII wieku p.n.e. do III wieku p.n.e.. Swoim zasięgiem objęła obszar od Syberii na wschodzie po Śląsk i Łużyce na zachodzie.
Wraz z powstawaniem kolonii greckich na brzegu Morza Czarnego wzrastało oddziaływanie sztuki greckiej na sztukę scytyjską. Większość odnalezionych zabytków to przedmioty odkryte w kurhanach królewskich i osób należących do arystokracji.
Budowa kurhanów odkrytych na ziemiach Scytów była zróżnicowana. W dolinie Kubania odkryto kurhany Keremelskie i Ulskie z komoromi grobowymi osłoniętymi drewnianą konstrukcją. Nad nimi znajdował się namiotowy dach obsypany ziemią. Na Krymie występowały kurhany o komorach kamiennych, przekrytych sklepieniem pozornym (np. Kul Oba). Obszar Dniepru to olbrzymie kopce kryjące groby zbudowane z wielu komór połączonych ze sobą korytarzami (kurhany królewskie z IV-III wieku p.n.e.).
Większość grobowców została obrabowana, może nawet w starożytności. Przedmioty odnalezione w XVIII wieku (zbiory zgromadzone w Ermitażu) i w czasach późniejszych to przede wszystkim wyroby rzemieślnicze, świadczące o wysokim poziomie artystycznym twórców. Wyroby uznane za dzieło greckich rzemieślników odnaleziono w kurhanach Kul Oba, Czertomłyk i Sołocha. Są to przedmioty wykonane ze złota, elektronu i srebra. Naczynia, grzebienie, złote blaszki do ozdoby odzieży, obicia uzbrojenia dekorowane są reliefem z wizerunkami wojowników scytyjskich (świadczy o tym strój i uzbrojenie przedstawianych osób). Do najbardziej znanych znalezisk należą, znajdujące się w zbiorach Ermitażu:
* złoty grzebień z kurhanu Sołocha koło Nikopola, datowany na okres ok. V - IV wiek p.n.e. ozdobiony pełnoplastyczną rzeźbą walczących wojowników. Biorący udział w walce noszą typowe dla ludów koczowniczych spodnie ale osłaniają się greckimi tarczami. Poniżej sceny bitewnej umieszczono fryz z pięcioma leżącymi lwami, który łączy rzeźbę z zębami grzebienia
* srebrne naczynie z kurhanu Czestych koło Woroneża, datowane IV wiek p.n.e., ozdobione płaskorzeźbą przedstawiającą wojowników z łukami w scytyjskich strojach (w spodniach i kaftanach). Uzupełnieniem reliefu są greckie ornamenty opasujące scenę i umieszczone w dolnej części naczynia.
Do wykonanych przez artystów scytyjskich zaliczane są wyroby w tzw. stylu animalistycznym. Są to ozdoby broni i końskiej uprzęży w postaci figuralnych przedstawień zwierząt i ptaków drapieżnych. Najpopularniejsze są wizerunki lwów, panter, orłów, jastrzębi i jeleni oraz zwierząt fantastycznych - gryfów i smoków. Oprócz całych postaci ukazywane są ich głowy, rogi, łapy i szpony. Najstarsze znaleziska datowane są na koniec VII wieku p.n.e. Do VI wieku p.n.e. zazwyczaj były to formy realistyczne, które stopniowo uległy stylizacji. Kompozycje cechuje silna ekspresja oraz tendencja do uwydatniania części ciała zwierząt związanych z walką (rogi, dzioby, kopyta). Do ozdób tego typu należą (znajdujące się w Ermitażu) znaleziska z kurhanów Kelemerskich, Ulskich i kurhanu Kostromskiego. Najbardziej znanym eksponatem jest złoty jeleń datowany na VI wiek p.n.e. Ta stylizowana blacha zdobiła najprawdopodobniej tarczę. Jeleń ukazany jest w momencie skoku, z wyciągniętą głową i podwiniętymi nogami. Poroże skomponowane w fantazyjny sposób o esowatych liniach zostało przesadnie wyolbrzymione.
Przedmioty odnalezione na terenie południowej Syberii, określane też mianem sztuki scytyjsko-syberyjskiej, cechuje większa różnorodność. Postacie zwierząt występują pojedynczo lub w stylizowanych kompozycjach (np. walczących grupach). Pełnoplastyczne rzeźby i reliefy są rysowane lub wycinane. Ich głowy i całe ciała przedstawiane są w pełnym ekspresji skręcie, często zmieniane są proporcje. Zachowały się przedmioty wykonane ze złota, srebra, brązu, miedzi i cyny oraz gliny, kłów, rogów, skór, włosia końskiego, tkanin a nawet kory i łyka. Sprzyjał temu klimat, który spowodował "wieczne" zamarznięcie zalanych wodą komór grobowych. Znaleziska łączone są nie tylko z plemionami scytyjskimi ale także z twórczością innych ludów koczowniczych i pasterskich tego obszaru (m.in. plemiona Saków). Znaczą część tych dzieł zgromadził dla cara Piotra I gubernator Syberii M. P. Gagarin.
W III wieku p.n.e. wędrujący na zachód Sarmaci wyparli Scytów przyczyniając się w dużej mierze do upadku ich państwa. Przejęli osiągnięcia sztuki scytyjskiej i scytyjsko-syberyjskiej tworząc własne formy stylu animalistycznego (sztuka sarmacka I wiek p.n.e. - II wiek n.e.).
Niektóre elementy sztuki scytyjskiej, częściowo za pośrednictwem Sarmatów, wywarły wpływ na sztukę przedromańską Zachodniej Europy.
Charakterystycznym elementem ubioru Scytów jest szpiczasta czapka popularna wśród średniowiecznej arystokracji około roku 1400, tzw. hennim lub princess hat (kapelusz księżniczek). Znany z malowideł rzeźb a także wykopany z grobów ludzi o pokroju europejskim z chińskiej prowincji Xiang zamrożonych w wiecznej zmarzlinie 2500 lat temu.
Wikipedia